بهترین زمان خواب چه ساعتی است؟
فراموش نکنید که اولویت شما باید داشتن یک خواب و استراحت کامل باشد. 7 تا 9 ساعت خواب مناسب به تنظیم فکر انسان کمک می‌کند.
پزشکان می‌گویند حدود ساعت ۱۱ شب تا چهار صبح برخی هورمون‌هایی که برای سلامت بدن بسیار ضروری هستند در خواب ترشح می‌شوند و اگر فردی در این ساعات بیدار باشد، قطعا این هورمون‌ها نمی‌توانند به طور مناسب در بدنش ترشح شوند.
شاید برای شما هم پیش آمده که در کودکی و زمان تحصیل همیشه با مادرتان برای خوابیدن و زود به رختخواب رفتن درگیر بودید. شنیدن این جمله که بچه باید شب زود و کافی بخوابد تا فردا سرحال باشد در سن کودکی حتما برای همه آزار دهنده است.
بهترین ساعت برای خواب شبانه چه زمانی است؟
اگر شما هم از آن آدم‌هایی هستید که شب بیداری را به خاطر سکوت و آرامش به خوابیدن و استراحت ترجیح می‌دهید بد نیست کمی بیشتر به این موضوع دقت کنید. بیدار ماندن در طول شب و جبران آن در روز بسیار برای بدن شما خطرناک است. شاید خطرات آن همین امروز به نظر نیاید، ولی در دراز مدت تاثیر بد آن را خواهید دید.
کی بخوابیم؟
شاید برای شما هم پیش آمده که در کودکی و زمان تحصیل همیشه با مادرتان برای خوابیدن و زود به رختخواب رفتن درگیر بودید. شنیدن این جمله که بچه باید شب زود و کافی بخوابد تا فردا سرحال باشد در سن کودکی حتما برای همه آزار دهنده است.
هیچ بچه‌ای نیست که دلش بخواهد شب‌ها زود بخوابد و لذت بازی و بیداری را از دست بدهد. اما همین بچه وقتی به سن بزرگسالی می‌رسد در حسرت یک دقیقه خواب بیشتر به سر می‌برد. دغدغه‌های فکری و کار و زندگی ماشینی این فرصت‌ها را از همه گرفته است.
این روز‌ها شرایط جوری است که انگار همه کمبود خواب دارند. به قول بعضی‌ها یا باید آنقدر پولدار باشی که راحت بخوابی و نگران در آمد زندگی نباشی یا باید از خوابت بزنی تا برای زندگی پول دربیاوری. در هر دو صورت بدن انسان یک مکانیزم مشخصی دارد و باید در ساعات مشخصی بخوابد.
بدن انسان یک مکانیزم مشخصی دارد و باید در ساعات مشخصی بخوابد
در خواب چه می‌گذرد؟
پزشکان می‌گویند حدود ساعت ۱۱ شب تا چهار صبح برخی هورمون‌هایی که برای سلامت بدن بسیار ضروری هستند در خواب ترشح می‌شوند و اگر فردی در این ساعات بیدار باشد، قطعا این هورمون‌ها نمی‌توانند به طور مناسب در بدنش ترشح شوند.
ترشح این هورمون‌ها به طور دقیق از ۱۱ شب شروع می‌شود که هر یک ساعت مربوط به یک هورمون خاص است. البته آماده سازی بدن برای این پروسه از دو ساعت قبل آغاز می‌شود، بین ساعت ۹ تا ۱۱ شب زمانی است که بدن برای از بین بردن مواد سمی و غیر ضروری شروع به فعالیت می‌کند.
این عملیات توسط آنتی اکسیدان‌ها انجام می‌شود و بهتر است بدن در حال آرامش باشد. در غیر این صورت اثر منفی زیادی بر سلامت بدن دارد. بین ساعت ۱۱ تا ۱ بهترین زمان برای خواب عمیق است، چون این مواد سمی در حال دفع شدن از کبد هستند.
دو ساعت بعدی، تا ساعت ۳ بدن در حال سم زدایی از کیسه صفراست که فقط در صورت یک خواب عمیق ممکن می‌شود. ساعت ۳ تا ۵ صبح زمان از بین بردن مواد سمی از ریه است که در این ساعت احتمال عطسه یا سرفه در خواب زیاد است. ساعت ۵ تا ۷ صبح عملیات پاکسازی در روده بزرگ شروع می‌شود که می‌توانید آن را دفع کنید.
بهترین وقت بیداری
حالا که همه عملیات پاکسازی در بدن شما انجام شده بهترین زمان برای بازپس گرفتن این مواد مغذی است. ۷ تا ۹ صبح زمان خوبی برای خوردن صبحانه است. کسانی که می‌خواهند تناسب اندام داشته باشند، بهترین ساعت صرف صبحانه برای آنها، ساعت ۷ و ۳۰ دقیقه است و کسانی که اصلا صبحانه نمی‌خورند، بهتر است عادت خود را خیلی زود تغییر دهند و در ساعت ۹ تا ۱۰ صبح صبحانه بخورند.
وقتی شما بدنتان را جوری تنظیم کنید که صبح‌ها زودتر بیدار شوید به مرور سرحالی و سرزندگی خاصی در خود احساس می‌کنید. اول صبح نه خبری هست نه تلفنی و نه کاری پس بهترین وقت برای آرامش است. این آرامش از سکوت آخر شب مفید‌تر است.
صبح زود بهترین زمان برای ورزش است. تحقیقات نشان داده است ۹۰ درصد افرادی که به‌طور مرتب ورزش می‌کنند این کار را صبح زود انجام می‌دهند تا چیزی مزاحمشان نشود.
کسانی که اصلا صبحانه نمی‌خورند، بهتر است عادت خود را خیلی زود تغییر دهند
نکات مهم
همان طور که در طول شب و ساعت‌های خواب بدن در حال پاکسازی و تصفیه مواد مضر از بدن است، قسمتهای بیرونی بدن مثل پوست در حال استراحت هستند؛ بنابراین باید به این نکته دقت کرد که خوابیدن روی صورت و فرو رفتن پوست در بالش به شکلی که امکان رسیدن هوا نباشد برای پوست ضرر دارد.
در این حالت پوست فشرد‌ه شده و گرد‌ش خون در آن به اند‌ازه کافی صورت نمی‌گیرد؛ بنابراین پوست صورت آسیب می‌بیند و چین می‌خورد و سبب چین و چروک می‌شود. خوابیدن به حالتی که سر به سمت پایین باشد سبب جمع شدن آب در محل و در نتیجه پف‌آلود‌گی صورت می‌شود.
برخی تحقیقات نشان داده خوابیدن به پشت بهترین حالت است حتی می‌گویند هنگام خواب ۲ بالش زیر سر قرار د‌هید تا سر پایین‌تر از بدن قرار نگیرد. وقتی می‌خوابید متابولیسم یا سوخت و ساز بدن پایین می‌آید، شما در معرض آلود‌گی‌های محیطی یا تابش اشعه ماورای بنفش که به پوست آسیب می‌رساند نیستید و به دلیل اینکه بدن شما در طول شب مجبور به حفاظت از پوست نیست می‌تواند به جای آن بازسازی را مؤثر‌تر انجام د‌هد؛ بنابراین حتماً قبل از خواب صورت خود را کاملاً از آلود‌گی‌های محیطی و لوازم آرایش پاک کنید. استفاده از پاک‌کنند‌ه‌های ملایم در رفع آلود‌گی‌ها بسیار مؤثر است. آرایش چشم‌ها را کاملاً پاک کنید. حتما مواد شیمیایی و آرایشی مثل ریمل باید از مژه‌ها پاک شود.
نکته مهم دیگر این است که ما در زمان خواب یک چرخه ۹۰ دقیقه‌ای را طی می‌کنیم که بین خواب عمیق و خواب سبک که به آن (Rem) یا حرکات سریع چشم می‌گویند تغییر می‌کند، این خواب سبک بیشتر در نیمه دوم شب که به سمت روز می‌رود رخ می‌دهد، بنابراین هرچه شما دیر‌تر به خواب بروید و شب بییشتر بیدار باشید خواب عمیق را از دست می‌دهید و همه چرخه خوابتان در حالت Rem خواهد بود و این خواب سبک به بازسازی سلول‌ها کمک نمی‌کند.
اشتباه بزرگ
یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات اکثر افراد در مورد خواب، این است که فکر می‌کنند باید حتما شب‌ها زود به تخت خواب بروند و با وجود عدم خستگی به زور برای خوابیدن تلاش کنند. یادتان باشد این حالت بیشتر شبیه شنا کردن در خلاف جهت آب است و نه تن‌ها به سلامتی شما کمک نمی‌کند بلکه این فشار به بدن به ضرر شما هم هست.
هورمونی در بدن هست که باعث خواب آلودگی می‌شود، این هورمون ملاتونین است که در مقابل روشنایی سرکوب می‌شود و در تاریکی ترشح آن زیاد‌تر است. اینکه ما تصور کنیم با تاریکی هوا باید بخوابیم و با طلوع خورشید بیدار شویم باور غلطی است. بدن انسان باید به خواب نیاز داشته باشد و کاملا احساس خستگی داشته باشید در غیر این صورت این خواب هیچ تاثیری نخواهد داشت.
برای حل این مشکل بهترین کار این است که شب‌ها هر وقت خسته شدید بخوابید، ولی صبح‌ها سر ساعت مشخصی بیدار شوید. این پروسه مدتی زمان می‌برد، اما کم کم بدن شما به ساعت خواب مشخصی عادت می‌کند. با این روش می‌توانید ساعت بیولوژیکی بدنتان را برای خواب مناسب تنظیم کنید. (ساعت بیولژیکی بدن ناحیه‌ای کوچک در هیپوتالاموس مغز است که کنترل خواب و بیداری بدن را بر عهده دارد.)
دو ساعت قبل از خواب نوشیدنی‌هایی مثل چای و قهوه را حذف کنید
راهکارهای خواب خوب
زمان و شرایط خوابیدن هر کسی بنا بر شرایط زندگی و کاری او فرق می‌کند. به طور قطع نمی‌توان راهکارهای یکسانی برای همه ارائه کرد، اما چند مورد هستند که در مورد همه افراد صدق می‌کند.
سعی کنید وقت خوابتان را تنظیم کنید و سر وقت تعیین شده بخوابید. بهترین زمان خواب حدود ۶ الی ۸ ساعت است، ازین کمتر کم خوابی و بیشتر پر خوابی است. یادتان باشد ۸۵ درصد این زمان باید در شب باشد. یک ساعت خواب بین روز برای شما کافیست. قبل از خواب چند دقیقه‌ای قدم بزنید تا راحت‌تر بخوابید. برای بیدار شدن به موقع از ساعت زنگ دار استفاده کنید.
سعی کنید به هیچ وجه برنامه خوابتان را به هم نزنید. دو ساعت قبل از خواب نوشیدنی‌هایی مثل چای و قهوه را حذف کنید. بعد از بیدار شدن از خواب، حدود نیم ساعت ورزش کنید. قبل از خواب به دستشویی بروید معده و مثانه خود را خالی کنید و ترجیحا قبل از خواب کمتر آب بنوشید.
شب‌ها نباید گرسنه بخوابید و خیلی هم سنگین غذا نخورید. به خودتان کمک کنید تا سر وقت همیشگی صبح‌ها بیدار شوید. اگر در خوابیدن مشکل دارید بلافاصله سراغ دارو نروید، خواب مصنوعی کمک چندانی به بدن نمی‌کند. بهتر است در این شرایط خواب ظهر را حذف کنید و خودتان را به زور مجبور به خوابیدن نکنید. البته یادتان باشد اگر به مدت جهارهفته هرشب نیم ساعت در تخت تقلا کردید و خوابتان نبرد باید به پزشک مراجعه کنید، چون شما مشکل بیخوابی اولیه دارید.
کمبود خواب
اثرات کمبود خواب بر بردن شما کم نیستند، و علاوه بر جسم بر روح هم تاثیر می‌گذارند. اگر زیاد دچار بیماریهای مثل سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شوید یکی از دلایلش کم خوابی شبانه است افزایش استرس و اضطراب و افسردگی در طول روز نشانه‌های دیگر کم خوابی است، چون خواب هورمون‌های استرس را متعادل می‌کند و سلامت سیستم عصبی را تامین می‌کند.
چاق شدن بی‌دلیل هم یکی از عوارض بدخوابی شبانه است. کمبود خواب باعث افزایش هورمون گرلین می‌شود که باعث افزایش اشت‌ها است، و همچنین باعث کاهش هورمون لپتین می‌شود که این هورمون سبب کاهش اشت‌ها می‌شود بالا پایین شدن این هورمون‌ها ایجاد چاقی می‌کند.
دانش آموزانی که در شب امتحان ۶ ساعت و یا کمتر می‌خوابند دارای افت تحصیلی بیشتری هستند
بیخوابی در دانش آموزان باعث افت تحصیلی به دلیل کسل بودن سر کلاس و کاهش حافظه می‌شود. تحقیقات نشان داده دانش آموزانی که در شب امتحان ۶ ساعت و یا کمتر می‌خوابند، نسبت به دانش آموزانی که ۸ ساعت و یا بیشتر می‌خوابند، دارای افت تحصیلی بیشتری هستند.
تصادفات رانندگی اغلب به دلیل خواب آلودگی راننده هاست و کاهش عملکرد ورزشی و دیگر فعالیت‌هایی که نیاز به هماهنگی بدن دارند. از طرف دیگر کمبود خواب باعث مشکلاتی در روابط خانوادگی هم می‌شود، طرفین دیگر حوصله و انرژی برای فعالیتهای سرگرم کننده ندارند، به صحبت‌های همسر توجه نمی‌کنند، سریعا عصبانی می‌شوند و تحریک پذیرند و به طور کلی ارتباطات بین خانواده کاهش پیدا می‌کند.
...............................................................................................................................
زمان های مناسب و نامناسب خواب
آیت الله بهجت(ره):
در تعبّدیات کوه کندن (کار دشوار طاقت فرسا) از ما نخواسته اند،سخت ترینش نماز شب است
که در حقیقت، تعیین وقت خواب است نه بی خوابی.بلکه نیم ساعت زودتر بخواب تا نیم ساعت زودتر بیدار شوی.
زمان مناسب و نامناسب خواب/آداب خواب در آیات و روایات
زمان های نامناسب خواب
خواب سحر: سحراز حدود یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح شروع می‌شود و با اذان صبح به پایان می‌رسد. بیدار ماندن در این زمان، علاوه بر فواید طبی بر جسم انسان، تاثیرات زیادی بر رشد روحی و معنوی او دارد؛ تاجایی که تمام عرفا وبزرگان، رشد عقلانی و روحانی خود را حاصل بیداری و مناجات در این زمان می‌دانند.
امام علی علیه‌السلام: خوابیدن قبل از نماز صبح، پریشانی و فقر می‌آورد. به گفته یکی از حکما تمام موجودات زنده (به غیر از سگ که بیدار بوده و تا صبح نگهبانی می‌دهد) در این ساعت از شبانه‌روز بیدارند.
امام باقر علیه‌السلام: "بر حذر باش از خواب بین نماز شب و نماز صبح."
در روایات نیز خواص زیادی برای برخاستن در این ساعات و اقامه نماز شب هم‌چون زیبایی صورت، نورانیت چهره و ... آمده است.
امام رضا علیه‌السلام: خودت را عادت بده که ساعتی از شب را برخیزی.
قرآن کریم می‌فرماید: ".. شب را به جز کمی از آن به پا خیز و ... بیداری در این زمان است که موجب افزایش توان انسان برای فعالیت روزانه می گردد)سوره مزمل آیات 1 الی 7(
ازمنظر علم نیز، وقتی پس از نیمه شب می‌خوابید، ظاهر بدن سرد و دمای محیط هم سرد است و سردی خیلی زیاد می‌شود. بنابراین برخواستن از خواب پس از نیمه شب برای رفع این سردی مفید بوده و موجب تعدیل دمای بدن می‌گردد. همچنین آن ساعات، زمان سکوت و آرامش است که در دیگر زمان‌ها نمی‌توان این آرامش را یافت
خواب عیلوله: فاصله زمانی بین اذان صبح و طلوع خورشید را بین‌الطلوعین و خواب در این زمان را عیلوله می‌نامند. عیلوله از ماده ((علل)) و به معنای مرض است؛ زیرا خواب در این زمان بیماری زاست.
امام صادق علیه‌السلام: "خواب بامداد، شوم و مانع روزی است. چهره را زشت و رنگ را زرد می‌گرداند، پس مبادا در این زمان بخوابید."
این زمان، زمان نزول فرشتگان است و هر کس در این زمان بخوابد، از دریافت رزق کامل خود و برکات معنوی آن محروم خواهد شد.
امام سجاد علیه‌السلام به ابو حمزه ثمالی فرمودند: "قبل از طلوع آفتاب نخواب که من این کار را از تو نمی‌پسندم؛ زیرا حق تعالی روزی بندگان خود را در این زمان قسمت می‌کند و هر که این ساعت را خواب باشد، از روزی محروم می‌گردد
خواب فیلوله: خواب ضعف و سستی است و به خواب بعد از روز (بعد از طلوع خورشید) گفته می‌شود.
امام باقر علیه‌السلام: خواباول روز بی‌عقلی است؛ زیرا موجب سردی بدن می‌شود؛ لذا فرد در طول روز کسلاست و شور و نشاط کافی جهت انجام فعالیتهای روزانه خود ندارد. همانبحرانی که نسل‌های امروزی در اثر بی‌توجهی به این دستورات طبی وروان‌شناسی اسلام گرفتار آن شده‌اند.
خواب غیلوله: خوابیدن حدود نیم ساعت قبل از غروب را غیلوله می‌گویند. این خواب موجب هلاکت انسان می‌شود.
امام باقر علیه‌السلام: خواب بعد از عصر حماقت است.
خواب بین‌العشائین: خواب از اذان مغرب تا زمان عشاء (دو ساعت بعد از اذان مغرب) مناسب نیست.
امام باقر علیه‌السلام: خواب بین نماز مغرب و عشاء انسان را از رزق محروم می‌کند.
امیرالمومنین علیه‌السلام: خوابیدن قبل از نماز عشاء پریشانی و فقرمی‌آورد چون باقی‌مانده رزق هر فرد از بین الطلو عین در این زمان پخش می‌شود.
شب‌های خاص: در احادیث معصومین تاکید زیادی بر بیداری واحیاء شب‌های خاصی مانند شب نیمه شعبان، لیالی قدر و ... شده است
زمان‌های مناسب خواب
خواب قیلوله: خواب پیش از ظهر (حدود نیم ساعت قبل از اذان ظهر تا اذان ظهر) را خواب قیلوله گویند که بسیار مفید بوده و موجب نشاط و تقویت قوای مختلف بدن می‌شود.
شخصی نزد پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله رفت و سوال کرد:
من حافظه‌ای قوی داشتم ولی اکنون فراموشی بر من غالب شده است. حضرت پرسیدند:آیا خواب قیلوله می‌کردی و اکنون آن را ترک کردی؟ گفت: بله. حضرت فرمودند: دوباره خواب قیلوله بکن. چون این کار را کرد، حافظه‌اش برگشت.
امام باقر علیه‌السلام: (خواب قیلوله نعمت است)؛ زیرا گرمی هوای روز ، سردی ظاهر بدن را تعدیل می‌کند.
امام خمینی قدس سره نیز در انجام خواب قیلوله استمرار می‌ورزیدند.
خواب اول شب : خواب سر شب یعنی بعد از نماز عشاء تا نیمه شب شرعی است که بسیار مناسب است و هرساعت آن برابر با دو و نیم تا سه ساعت است و از نیمه شب شرعی تا یک ساعتبه اذان صبح که هر یک ساعت برابر یک ساعت می‌باشد؛ به این معنی که کیفیت خواب اول شب بسیار زیاد است و خستگی کار روز را ازبین می‌برد.
خواب حیلوله: خواب بعد از ظهر را خواب حیلوله گویند. حیلوله یعنی حایل میان انسان و نماز ظهر و عصر که پس از نماز اشکالی ندارد.
منابع:
- فردا
- باشگاه خبرنگاران جوان
برگرفته از جزوات استاد خیراندیش و دکتر خوش‌نژاد
منبع احادیث: کتاب حلیه‌المتقین